جاپا (ذکرگویی) در یوگا چیست

برگردان: مینا بختیاری برگرفته از کتاب  The Heart and Science of Yoga

در علم یوگا، به گوش فرادادن به ذکر در سکوت و در سراسر طول روز، جاپا گفته می‌شود.

تمرین جاپا ساده، آسان و لذت‌بخش است. فقط توجه خود را به صورت پیوسته بر روی صوت مقدس ذکر معطوف کنید؛ گویی به یک موسیقی زیبا گوش می‌دهید. با همان احساساتی که والدین با نوزادانشان ارتباط برقرار می‌کنند، با ذکر ارتباط برقرار کنید. چنانچه ذکری مورد علاقۀ شما باشد، با عشق آن را بیان کنید. به یادداشته باشید: تمام قدرت‌ها در قلمرو نامحسوس است. شما همان چیزی می‌شوید که به آن می‌اندیشید، و به ازای هر کنش، واکنشی خواهد بود. بنابراین، هر زمانی هر چند کوتاه که فرصت داشتید، در سکوت به تکرار ذکر بپردازید.

مود  شما قدرتی همانند یک شرایط آب و هوایی بسیار سخت را داراست، اما با این حال شما همیشه این انتخاب را دارید که توجه‌تان را بر روی چه مسئله‌ای متمرکز کنید. در هر شرایطی، آنچه را که باید انجام شود، در زمانی که باید انجام شود به سادگی انجام دهید، آن زمان است که می‌بینید نیروی ذخیره شدۀ مانترا (ذکر) در زمانی که بیشترین نیاز را به آن دارید به شکل عشق، شجاعت و قدرت به کمک شما می‌آید.

نکتۀ متناقض با این ادعا که باید آن را مد نظر قرار دهید این است که به‌رغم آنچه در اینجا گفته شد، نباید انتظار نتیجۀ خاصی را از تمرینات جاپای خود داشته باشید. پروردگار یکتا به‌عنوان قادر مطلق واقف به همۀ امور و همیشه حاضر، مشتاقانه دقیقاً همان چیزی را که شما نیاز دارید فراهم می‌کند. به شرطی که بتوانید به سادگی بپذیرید که شما بخشی جداناپذیر از یک خرد منعم هستید و آماده‌اید که مشتاقانه وظیفۀ خود را در هستی به انجام برسانید.

زمان و مکان تمرین جاپا

با تمامی وجود، با ذکر خود انس بگیرید. هنگامی‌که شما ذکری را انتخاب می‌کنید، آن ذکر باید اندیشه‌ای پیش‌فرض، همراه همیشگی و موسیقی زندگی شما شود. هرگاه بنا نیست که کاری خاص یا وظیفه‌ای را انجام دهید، به مانترا گوش کنید. با عشق توجه خود را بر طنین صوت مقدس ذکر معطوف کنید درست مثل آنکه موج رادیو را برای گوش دادن به آهنگ مورد علاقۀ خود تنظیم می‌کنید.

صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوید روز خود را با گوش فرادادن به ذکر خود آغاز کنید، به هنگام خواب نیز به صوت مقدس ذکر گوش فرا دهید. درواقع، اگر شما به هنگام خواب رفتن به صوت مقدس ذکر گوش فرادهید، آن ذکر در تمام طول شب تکرار می‌شود و سلامتی و قدرت را برای ضمیرناخودآگاه شما به ارمغان می‌آورد. در زمان آماده‌سازی یا صرف غذا، در سکوت به ذکر خود گوش فرادهید. در زمان بیماری، به ارتعاش شفابخش ذکر گوش فرادهید. زمانی‌که در مطب دکتر به انتظار نشسته‌اید، و نیز پشت چراغ قرمز، به ذکر خود گوش فرادهید. زمانی که موضوعی شما را عصبانی می‌کند، عصبانیت خود را مشاهده و آن را با مانترا جایگزین کنید. هر چه بیشتر به ذکر گوش فرادهید، بیشتر از آن سود می‌برید.

فرض کنید در پایان یک روز کاری با عجله به منزل برمی‌گردید، دیرتان شده و باید شیر بخرید. به یک فروشگاه بزرگ محلی می‌روید و بعد از برداشتن شیر برای حساب کردن به محل صندوق می‌روید و فردی را در صف، جلوی خود می‌بینید که سی قلم جنس در سبد خرید خود دارد و این در حالی است که در آنجا تابلویی نصب شده که نشان می‌دهدکه این صندوق تنها برای مشتریانی است که ده قلم جنس یا کمتر برداشته‌اند. با همۀ خستگی‌تان، تنها با عشق خشم خود را رها کنید و با ذکر، خود را به آرامش برسانید.

از آنجایی که شما نیاز ندارید که توجه خود را به مدت طولانی بر روی کاری متمرکز کنید، هر زمانی برای گوش دادن به ذکر برای شما مناسب خواهد بود. انتظار برای فرارسیدن یک موقعیت خاص، نه یک ضرورت است و نه توصیه می‌شود. فقط کافی است که هر زمانی که در طول روز به آن فکر می‌کنید، توجه خود را بر روی آن معطوف کنید و به صوت مقدس ذکر گوش فرادهید. سپس در مواجهه با ترس، خشم یا خواستۀ خودخواهانه، ذکر در آگاهی شما همراه با شجاعت، سخاوتمندی و قدرتی که نیاز دارید، وارد خواهد شد.

پیاده‌روی همراه با ذکر

یک پیاده‌روی سریع، با آرامش و بیست دقیقه‌ای به همراه ذکری که در آگاهی شما طنین‌انداز می‌شود یکی از سلامت‌بخش‌ترین و ملایم‌ترین تمریناتی است که می‌توانید انجام دهید. چه احساس کنید در نقطۀ اوج ایستاده‌اید، چه احساس کنید به‌طور کامل در استرس روزانه غرق شده‌اید، در هر حال دستگاه پخش سی‌دی خود را در خانه بگذارید و به پیاده‌روی همراه با ذکر بروید. همان‌طور که افکار، تمایلات یا عواطف توجه شما را برمی‌انگیزند، با عشق از آن‌ها استقبال و آن‌ها را نظاره کنید و به آن‌ها احترام بگذارید. سپس خودخواسته آن‌ها را به همان مبدائی که از آنجا آمده‌اند بازگردانید. این تمرین اثرات شگفت‌انگیزی همچون تجدیدحیات، آرامش‌بخشی و تمرکز به همراه دارد. سعی کنید پیاده‌روی همراه با ذکر را به‌عنوان جزئی از برنامۀ منظم خود در صبح و عصر بگنجانید.

در پایان متذکر می‌شویم جاپا یا تکرار ذکر مختص اسلام و یا مکتب خاص دیگری نیست، بلکه مکاتب ابراهیمی هم، برای ارتباط برقرار کردن با خدا و نزدیک کردن قلب و روح پیروان خود با خالق، روشی از ذکر گفتن را ابداع کرده‌اند. مسلمانان در پیروی از دستورات دینی به پروردگار خود با تمام قلب، روح و توان خود عشق می‌ورزند. هر مذهبی یک شیوه‌ای را برای یادآوری حقیقت الهی می‌آموزد. در یهودیت، دست‌نوشته‌های مزوزا را در چارچوب ورودی ساختمان نصب می‌کردند تا افرادی که داخل یا خارج می‌شدند، خداوند یگانه را به یاد آورند. کاتولیک‌ها از دانه‌های تسبیح برای انجام دعای بی‌وقفه استفاده می‌کنند. مالا برای هندوها و بودایی‌ها و دانه‌های تسبیح برای مسلمانان همگی به منظور یادآوری نام خدا به طور مستمر، استفاده می‌شود.

تئوری مراقبــه جــاپــا (Japa)

"فرد با تفکر مداوم در مورد مانترا، در مقابل چرخش تولدها ومرگ‌ها محافظت می‌شود و از آنها رهايي می‌يابد. مانترا را به اين دليل چنين می‌نامند که در نتيجه روندی ذهنی حاصل می‌شود. ريشه "مان" (man) در کلمه مانترا از هجای اول کلمه‌ای می آيد که به معنی "فکر کردن" است و "ترا" (tra) به معنی "محافظت کردن يا رهانيدن" از جهان حسی است. مانترا نيروی خلاق توليد می‌کند و موجب سعادت ابدی می‌شود. وقتی مانترا به طور مداوم تکرار شود آگاهی بيدار می‌شود." د- سوامی شيواناندا 

جاپا يوگا

مانترا يوگا- علمی دقيق

مانترا انرژی عرفانی است که در ساختاری از صدا جای گرفته است. مانترا نيروی ملکوتی است که در کالبدی از صدا ظاهر می‌شود. با تمرکز و تکرار يک مانترای مشخص، انرژی آن آزاد می‌شود و فرم خاصی می‌پذيرد. جاپا يا مانترا يوگا تمرينی است که به کمک آن نيروی موجود در درون مانتراها به کار گرفته می‌شود. هر مانترا از ترکيب صداهايی ساخته می‌شود که 50 حرف الفبای سانسکريت توليد می‌کند که در زبان سانسکريت آن را "دواناگاری" (Devanagari) هم می‌نامند يعنی زبان خدايان. عقلای قديمی که با مراحل بالای آگاهی آشنا بوده‌اند، از نيروی ذاتی موجود در صدا به خوبی آگاهی داشته‌ و از ترکيب صداها برای ايجاد ارتعاشات مختلف استفاده می‌کردند. 

صدا: بذر  تمام مواد است

"درآغاز آن کلمه بود. آن کلمه با خداوند بود و آن کلمه خداوند بود." 

"کلمه" کتاب مقدس همان سابدابرهمن (Sabdabrahman) در تانترای (Tantra) هندو است. کلمه، صدا و مانترا اجزای تشکیل‌دهنده کیهان‌شناسی هندی هستند و نمی‌توان آنها را از این کیهان‌شناسی جدا کرد. جاپا (تکرار مانترا) اصول کیهان‌شناسی را از حوزه تئوری خارج می‌کند و آنها را به شکل کاربردی در می‌آورد. مانترا راهی است که از عالم صغیر به عالم کبیر کیهان می‌رود، مانترا وسیله‌ای است که فرد را به سرچشمه خود باز می‌گرداند. 

در طول دوران مرگ، انرژی کیهانی (شاکتی) غیرفعال و خاموش باقی می‌ماند. همانطور که گل لاله در پیاز خود نهفته است، این جهان هم تا آنجا که می‌دانیم توسط شاکتی احاطه و پوشیده شده است. آنگاه ارتعاشی روی می‌دهد، به نام "انفجار بزرگ" (Big Bang) و جهان همچون یک غنچه گل، شکوفا شده و توسعه می‌یابد. پس از نخستین افتراق حاوی بذرهای انرژی‌ کیهانی، توده مرتعش انرژی همچون طول موج‌هایی به افتراق و توسعه یافتن ادامه می‌دهد.

با پنجمین افتراق، انرژی در طبقه جمادات با خلق پنجاه صدای رسا تکامل پیدا می‌کند. زیربنای همه اشکال و فرم‌های جهان فیزیکی، طول موج‌های در حال نوسان پنجاه صدای اصلی است که این طول موج‌ها با ترکیب‌های مختلف کنار هم قرار گرفته‌اند. بنابراین صدا فرم بالقوه است و فرم صدایی است که ظاهر شده است. 

صدا به عنوان انرژی

هجاهای مقدسی که شاگردان طریق معنویت در مراقبه‌های خود به‌کار می‌برند. معمولاً نام‌های سانسکریت وجود مطلق است. همانطور که نیروی ملکوتی در صدا تجلی یافت، خود مانترا هم کالبد ظریف الوهیت است. تئوری مراقبه جاپا معتقد است که با تکرار هجاها به شکلی دقیق و همراه با ایمان قوی، فرم ماهیت ملکوتی حاکم بر مانترا ظاهر می‌شود. مراقبه بر روی "ام ناماه شیوایا" (Om Namah Sivaya) فرم شیوا را ایجاد می‌کند در حالیکه "ام نامو نارایانایا" (Om Namo Narayanaya) فرم ویشنو را.  ارتعاشات ایجاد شده توسط تن‌های صدای مانترا همگی اهمیت دارند و نحوه تلفظ آنها را نمی‌توان موضوعی تصادفی و بدون نظم انگاشت. فرد با هماهنگ کردن خود با طول موج‌های مانترا، از ورای پرده پوشاننده دنیای مادی می‌گذرد و از طبقه نخست صداهای رسا به ماهیت ملکوتی فردی خود و سرانجام به انرژی اصلی و یکپارچه نیروی متعادل هدایت می‌شود. فکر و صدا در چهار حالت اصلی تجلی می‌یابند، که صداهای قابل شنیدن در یک سر این طیف و افکار در طرف دیگر آن قرار دارند. مراقبه جاپا فرد را از پائین‌ترین این حالات به سمت بالاترین آنها هدایت می‌کند.

چهار مرتبه صدا

وايكهاري (Vaikhari): كلماتي كه به زبان آورده مي‌شود. اين حالت متراکم و قابل شنيدن و در بالاترين حد افتراق قرار دارد. اين كلمه در واقع فكري است كه به شكل كد يعني به زبان رايج ترجمه شده است. اين حالت به عنوان كلمه بر زبان آورده شده و عيني‌ترين و مادي‌ترين حالت فكر است.

مادهياما (Madhyama): ارتعاش ذهني. سخنگو در مورد زبان فكر مي‌كند و كلماتش را از طريق يك منشور ذهني متأثر از پيش‌پندارها، تأثيرات، احساسات و ديگر محدوديت‌ها انتخاب مي‌كند.

پاشيانتي(Pashyanti): حالت تلپاتيك. فرد در اين حالت حقيقتاً مي‌تواند فرم فكر را حس كند. اين حالت، مرحله جهاني است كه در آن تمامي افكار به وجود مي‌آيند و شكل مي‌گيرند. در اين حالت هيچ افتراق يا تمايزي ميان افكار، نام‌ها و فرم‌ها وجود ندارد. يك فرد هندي، يك اسكيمو، يك آلماني و يا يك بانتو مي‌توانند به يك گل نگاه كنند و فكر آن را در يك زمان با يك زبان غيركلامي تجربه كنند.

پارا (Para): چهارمين و بالاترين حالت كه حالتي فوق طبيعي و متعالي است. اين حالت به فرم هيچ طول موج خاصي در نيامده است و از همه نام‌ها و فرم‌ها برتر است. پارا شالوده ثابت و اساس كليه زبان‌هاست. انرژي خالص يا شاكتي است. پارا به عنوان صداي بالقوه يكپارچه با سابدابرهمن يعني ارتعاش ملكوتي كه همه چيز را به هم مي‌پيوندد در ارتباط است.

به كار بردن ارتعاشات صدا برای مدیتیشن

مراقبه جاپا روشي است براي هدايت آگاهي از پايين‌ترين مرحله به بالاترين مرحله فكر خالص. مانترا كه به شكل زباني يا ذهني تكرار مي‌شود خود را به مرتبه تلپاتيك و فراتر از آن به مرتبه فوق طبيعي ارتقا مي‌دهد. فرد از سعادت بهره‌مند نمي‌شود، بلكه خود سعادت مي‌شود. اين تجربه، تجربه واقعي مراقبه است. قدرت صدا خارق‌العاده است. صدا علاوه بر تصوير و فرم مي‌تواند توليد ايده، احساسات و تجربيات كند. ذهن تنها با شنيدن كلمات مي‌تواند احساس رنج يا شادي كند. اگر كسي فرياد بكشد "مار، مار" همه فوراً از ترس بالا مي‌پرند. وقتي نام يك چيز عادي اين دنيا چنين نيرويي دارد، مي‌توانيد نيرويي را كه در نام خداوند وجود دارد تصور كنيد. جاپا يكي از مستقيم‌ترين راه‌هاي خودشناسي و آگاهي كيهاني محسوب مي‌شود. جاپا، گرد و غبار ذهن، عصبانيت، حرص و طمع و ديگر ناخالصي‌هايي را كه نور دروني فرد را مي‌پوشاند از وجود شخص مي‌زايد. مراقبه جاپا اگر با ايمان، اعتقاد و خلوص انجام شود نيروي شاگرد معنوي را افزايش داده و فضايل و ماهيت ملكوتي حاكم بر مانترا را به فرد ارزاني مي‌دارد.

خداوند باريتعالي يك وجود و ماهيت فردي نيست بلكه او تجربه‌اي است كه در يك طول موج مشخص حس مي‌شود. جاپا در ذهن فرد فرم ماهيت ملكوتي مربوط به مانترا را ايجاد مي‌كند. با تمرين‌هاي مداوم، اين فرم به مركز آگاهي فرد تبديل مي‌شود و مي‌توان آن را مستقيماً شناخت. بنابراين مانتراي ماهيت ملكوتي، خود ماهيت ملكوتي است. تكرار همراه با تمركز بر روي مفهوم مانترا و خصوصيات ماهيت ملكوتي مشخص، موجب شناخت سريع خداوند مي‌شود.

بیشتر بخوانید: مراقبه چیست و چطور بر ما تاثیر می‌گذارد؟ 

شش بخش مانترا

1. ريشی (Rishi): كسي كه براي نخستين بار از طريق مانتراي مورد نظر به خودشناسي رسيد و آن را به جهان ارائه كرد. او غيب‌گو/بیننده اين مانترا است . عالم فرزانه ويشواميترا (Visvamitra) ريشي به مانتراي گاياتري (Gayatri) است.
2. ميتر (Meter): كه بر آهنگ صدا حكمراني مي‌كند.
3. دواتا (Devata): وجودي فوق طبيعي، بالاتر يا پايين‌تر به عنوان نيروي مطلع كننده آن. دواتا ماهيت ملكوتي حاكم بر مانتراست.
4. بيجا (Bija): بذر مانترا. كلمه يا مجموعه‌اي از كلمات مهم كه به مانترا نيرويي خاص مي‌بخشند. بيجا جوهر مانترا است.
5. شاكتی (Shakti): انرژي حاصل از فرم مانترا، يعني انرژي حاصل از فرم‌هاي ارتعاش توليد شده به واسطه صداهاي مانترا. اين فرم‌ها فرد معتقد را به دواتايي كه پرستيده مي‌شود مي‌رسانند.
6. كيلاكا (Kilaka): پایه يا سوزنی كه مانترا- يا چايتانياي (Chaitanya) پنهان شده در درون مانترا- را بسته نگه مي‌دارد. به محض اينكه اين درپوش در اثر تكرار مداوم و طولاني‌مدت نام پروردگار برداشته شود، چايتانيا آشكار مي‌شود. فرد معتقد و مؤمن نسبت به دارشان ايشتادواتا (Ishta Devata) نائل مي‌شود (انرژي مي‌گيرد).

ليكهيتا جاپا(Likhita Japa)

نوشتن مانترا، ليكهيتا جاپا، فرم ديگر از چاپاست. روزی نيم ساعت مانتراي خود را در دفترچه‌اي يادداشت كنيد. وقتي مشغول نوشتن مانترا هستيد، مونا(Mouna) (سكوت) را رعايت كنيد. هنگام نوشتن مانتراي خود، آن را به‌طور ذهني تكرار كنيد تا تأثير آن بر روي آگاهي شما افزايش پيدا كند. مانتراي خود را به‌طور واضح و باجوهر بنويسيد. روزهاي يكشنبه، جمعه و تعطيلات به مدت يك ساعت مانترا بنويسيد. بدين ترتيب مي‌توانيد نيروي تمركز خود را بهبود بخشيد. ليكهيتا جاپا محاسن معنوي بيشماري به همراه مي‌آورد. ليكهيتا جاپا را مي‌توان به هر زبان و با هر خطي نوشت. ليكهيتا جاپا به شاگردان طريق معنويت در تمركز گرفتن، بسيار كمك مي‌كند و نهايتاً به مراقبه مي‌انجامد.

روش‌های عملی كمك به چاپا

بهترين و مفيد‌ترين زمان براي چاپا سحرگاه يا هنگام غروب آفتاب است، يعني زماني كه ساتوا(Sattva) بر فضا حاكم است. هنگام نشستن رو به شمال يا شرق بنشينيد. اين عمل تأثير ظريفي بر شما مي‌گذارد و ميزان كارآيي جاپا را افزايش مي‌دهد. وقتي رو به شمال داريد با ريشی‌هاي هيماليا در ارتباط قرار مي‌گيريد و جريان‌هاي معنوي به طور اسرارآميزي بر شما تأثير مثبت مي‌گذارند. افراد مبتدي در راه معنويت بايد از اين قانون پيروي كنند. بر روي كوسا (kusa) علفی يا پوست آهو و يا بر روي يك قاليچه بنشينيد. روي آن يك تكه پارچه بيندازيد. اين حفظ الکتريسيته بدن کمک می‌کند.

يک وضعيت ثابت را انتخاب کنيد و در آن وضعيت بنشينيد. اين مساله ذهن را هم ثابت کرده و به تمركز آن كمك مي‌كند.

پيش از آغاز جاپا دعا كنيد. طلب ياري كردن از ايشتادواتا به كمك دعاهاي مناسب ساتويك، بهاواي (Bhava) مناسب را برمي‌انگيزد.

اكنون جاپا را شروع كنيد و تك‌تك هجاهاي مانترا را صحيح و مشخص تلفظ كنيد. مانترا را خيلي سريع يا خيلي كند تكرار نكنيد. تنها زماني سرعت خود را زياد كنيد كه ذهنتان شروع به پرت شدن مي‌كند. شتاب‌زده جاپا را انجام ندهيد. تعداد دفعات تكرار اهميت ندارند بلكه خلوص، تمركز، حالت ذهني و تك موضوعي بودن ذهن است كه به شاگرد كمك مي‌كند تا به خودآگاهي دست يابد. با ايمان و پارسايي كامل جاپا را به‌جا بياوريد. استفاده از مالا(Mala) به هوشياريتان كمك مي‌كند و براي ادامه بي‌وقفه جاپا در حكم يك محرك مي‌باشد. به‌كارگيري مالا ممكن است براي شاگردان پيشرفته لازم نباشد.

تنوع در جاپا براي حفظ علاقه، جلوگيري از خستگي و مقابله با يكنواختي ضروري است. مدتي مانترا را بلند بلند تكرار كنيد، سپس آن را زمزمه كنيد و گاهي هم ذهني آن را تكرار كنيد.

در حال انجام جاپا براي اشياء مادي به درگاه خداوند التماس نكنيد. احساس كنيد با نيروي مانترا، با لطف رحمت الهي قلبتان در حال تصفيه شدن و ذهنتان در حال محكم و پايدار شدن است.

مانتراي خود را به عنوان يك راز نگه داريد. هرگز آن را به ديگران نگوييد. پس از تمام شدن مانترا محل خود را فوراً ترك نكنيد. با ديگران نياميزيد يا به سراغ فعاليت‌هاي دنيوي نرويد. حداقل 10 دقيقه آرام بنشينيد. دعايي را زمزمه كنيد. خداوند را بياد بياوريد يا در مورد عشق نامتناهي تعقل كنيد. آن‌گاه پس از سجده‌اي صادقانه و با اخلاص، محل خود را ترك كنيد و وظايف خود را شروع كنيد. ارتعاشات معنوي صحيح و سالم و دست‌نخورده خواهند بود.